Przemoc jako problem społeczny

     Przemoc nie jest nowym problemem społecznym, ale jego eskalacja zatacza coraz szersze kręgi w świecie nam współczesnym, przyjmując nowe formy i powodując coraz szersze, tragiczne skutki.
     Problem ten został zauważony zarówno w europejskiej jak i w polskiej polityce społecznej, bowiem jego następstwa prowadzą do wyłączenia społecznego jednostki lub grupy.
     Początkowo przemoc ściśle wiązano z problemami rodziny alkoholowej, ale w ostatnim dwudziestoleciu wskazano na jej inne uwarunkowania, a także, znaczenie szerzej określono grupy szczególnego ryzyka.
     W 2005 roku Sejm RP przyjął ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
     Ustawa nie jest doskonała i była wielokrotnie przez różne środowiska krytykowana, można jednak uznać, że jest kompromisem, który był możliwy w ówczesnej sytuacji politycznej.
     Niepokój budzi jednak fakt, że ani Rząd RP ani samorządy lokalne nie potraktowały poważnie jej zapisów, świadczy o tym to, że Ministerstwo Polityki Społecznej odpowiedzialne za wdrożenie ustawy spóźniło się z różnymi działaniami, a samorządy nie były zbyt aktywne, żeby wdrożyć jej zapisy na gruncie polityki lokalnej.
     Faktem jest, że Wojewoda Dolnośląski zaniedbał te działania nie składając na 2007 rok do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej projektu działań z tym związanych i wykazał się aktywnością dopiero jesienią 2007, co ewentualnie zabezpiecza ich realizację w 2008 roku.
     Ustawa określa zadania dla różnych podmiotów i w tym miejscu warto przypomnieć ich zakres zarówno na poziomie instytucjonalnym jak i społecznym.

Zadania polskich instytucji i służb społecznych w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie:

     Policja

     Do podstawowych zadań policji należy m. in:
ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami pozarządowymi.
     Wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców.

Działania chroniące ofiary przemocy domowej podejmowane przez policję zgodnie z obowiązującym prawem:
• interwencja,
• sporządzenie dokładnego opisu zdarzenia (notatka urzędowa),
• zatrzymanie sprawców przemocy domowej stwarzających w sposób oczywisty zagrożenie dla życia bądź zdrowia ofiar, a także mienia,
• wszczęcie postępowania przygotowawczego przeciwko sprawcy przemocy w przypadku zgłoszenia lub stwierdzenia popełnienia przestępstwa,
• zabezpieczenie dowodów popełnienia przestępstwa,
• podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy przemocy,
• udzielenie informacji ofiarom o możliwości uzyskania pomocy.
  
  Osoby wzywające policję mają prawo do:
  
• uzyskania od policjantów zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa,
• uzyskania informacji, kto przyjechał na wezwanie - numer identyfikacyjny policjantów, nazwa i siedziba jednostki,
• wykorzystania dokumentacji interwencji policyjnej jako dowodów w sprawie karnej przeciw sprawcy przemocy,
• zgłoszenia interweniujących policjantów na świadków w sprawie sądowej.

     Prokuratura

     Osoby poszkodowane na skutek przemocy domowej, a także świadkowie mogą złożyć w prokuraturze bądź na policji zawiadomienie o przestępstwie ściganym w trybie publiczno-skargowym lub wniosek o ściganie przestępstwa (dotyczy to przestępstw ściganych na wniosek osoby poszkodowanej). W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że popełniono przestępstwo prokuratura wspólnie z policją ma obowiązek:

• wszcząć postępowanie przygotowawcze mające na celu sprawdzenie czy faktycznie popełniono przestępstwo,
• wyjaśnienia okoliczności czynu,
• zebrania i zabezpieczenia dowodów,
• ujęcia sprawcy,
• w uzasadnionym przypadku zastosować środek zapobiegawczy wobec sprawcy przemocy w postaci:
  • dozoru policyjnego,
  • tymczasowego aresztowania

     Działalność gmin

     Obowiązek przeciwdziałania przemocy w rodzinie, szczególnie w rodzinie z problemem alkoholowym, spoczywa także na samorządach lokalnych. Zgodnie ze znowelizowaną Ustawą o Wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, do zadań własnych gminy należy m. in. udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychologicznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie.

     Możliwości działań na rzecz pomocy ofiarom przemocy domowej podejmowanych na terenie gmin:

1. Udostępnienie rodzinom, w których występuje przemoc, pomocy psychospołecznej i prawnej, poprzez:
   1. tworzenie i prowadzenie:
      • punktów informacyjno-konsultacyjnych
      • schronisk dla ofiar przemocy domowej
      • ośrodków interwencji kryzysowej
      • telefonów zaufania
      • programów środowiskowych
      
      
   2. inicjowanie powstawania i wspieranie:
      • organizacji społecznych pomagających ofiarom przemocy domowej,
      • grup wsparcia dla ofiar przemocy domowej,
   
   Zadania te powinny być umieszczone w Gminnym programie rozwiązywania problemów alkoholowych. Na realizację tego programu gmina przeznacza środki z opłat za zezwolenia na sprzedaż alkoholu.
   
   
2. W przypadku gdy aktom przemocy towarzyszy picie alkoholu należy powiadomić gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych, która zgodnie z prawem powinna:
   • przeprowadzić dokładne rozeznanie sytuacji (wywiad środowiskowy),
   • wezwać osobę nadużywająca alkoholu i stosującą przemoc na rozmowę ostrzegawczą, informującą o prawnych konsekwencjach stosowania przemocy wobec bliskich,
   • udzielić wsparcia socjalnego, psychologicznego, prawnego osobom poszkodowanym,
   • poinformować członków rodzin o możliwościach szukania pomocy w zakresie problemów alkoholowych i przemocy domowej,
   • prowadzić dokumentację przypadku,
   • w przypadku stwierdzenia bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa powiadomić organy ścigania,
   • w razie konieczności powiadomić policję i wnioskować o objęcie rodziny działaniami zgodne z kompetencjami, np. wizyty dzielnicowego,
   • w razie konieczności powiadomić ośrodek pomocy społecznej i wnioskować o objęcie rodziny działaniami zgodne z kompetencjami,
   • wnioskować do sądu rejonowego o zastosowanie, wobec osoby uzależnionej od alkoholu, obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego,
   • współpracować z innymi instytucjami i organizacjami pomagającymi ofiarom przemocy domowej w środowisku lokalnym,

     Pomoc społeczna

     Celem działania pomocy społecznej (zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej) jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać, a także zapobieganie powstawaniu tych sytuacji. Pomoc społeczna jest udzielania między innymi w przypadku przemocy w rodzinie. Przemoc domowa jest przyczyną dysfunkcji rodziny, a także może być konsekwencją dysfunkcji o innym podłożu. Pomocy społecznej udziela się także w przypadku: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, alkoholizmu, narkomanii, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Wszystkie te sytuacje mogą sprzyjać występowaniu przemocy wobec bliskich bądź z niej wynikać. W strukturach lokalnych działają Miejskie lub Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej. Bezpośrednią pomocą rodzinom i osobom potrzebującym zajmują się pracownicy socjalni działający zgodnie z ustaloną rejonizacją. W ramach swoich kompetencji i zadań pomoc społeczna:

• przeprowadza wywiad środowiskowy umożliwiający diagnozę sytuacji rodziny lub osoby. (Niebieska karta - załącznik do wywiadu),
• przygotowuje wszechstronny plan pomocy,
• monitoruje efekty podjętych działań,
• pomaga w załatwianiu spraw urzędowych i innych ważnych spraw bytowych,
• udziela szeroko rozumianego poradnictwa, np. prawnego, psychologicznego lub wskazuje miejsca gdzie można uzyskać taką pomoc,
• udziela informacji o przysługujących świadczeniach i formach pomocy
• w uzasadnionych przypadkach:
  • udziela pomocy finansowej w formie zasiłków stałych, okresowych, celowych,
  • udziela pomocy rzeczowej np. przekazanie odzieży, żywności,
  • udziela zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie się
  
  
  
• informuje o możliwościach uzyskania pomocy w środowisku lokalnym,
• wskazuje miejsca zajmujące się pomaganiem ofiarom przemocy domowej, w tym możliwości otrzymania schronienia np. w schroniskach, hostelach, ośrodkach,
• w razie potrzeby bądź na życzenie zainteresowanych zwraca się do policji o podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy, zgodnie z kompetencjami policji,
• w przypadku stwierdzenia bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa powiadamia organy ścigania,
• może organizować i prowadzić np. punkty informacyjne, ośrodki pomocy, grupy wsparcia dla ofiar przemocy domowej, świetlice dla dzieci,
• współpracuje z innymi instytucjami i organizacjami

     Służby zdrowia

     Głównym zadaniem służby zdrowia jest ochrona zdrowia pacjenta. Zjawisko przemocy domowej kwalifikuje się do zakresu sytuacji objętych świadczeniami zdrowotnymi, ponieważ: a) bardzo często towarzyszą mu wyraźne uszkodzenia zdrowia somatycznego, b) zawsze występują poważne uszkodzenia zdrowia psychicznego.

     W dziedzinie pomocy ofiarom przemocy domowej, oprócz zadań podstawowych, takich jak np. udzielenie pomocy medycznej, istotne jest:

• rozpoznanie sygnałów świadczących o występowaniu przemocy, szczególnie gdy ofiary bądź świadkowie próbują to ukryć,
• umiejętność przeprowadzenia rozmowy umożliwiającej rozpoznanie form przemocy i częstotliwości jej występowania,
• poinformowanie ofiar o możliwościach szukania pomocy,
• wystawienie na prośbę poszkodowanych zaświadczenia lekarskiego o stwierdzonych obrażeniach.
• poinformowanie ofiar o miejscach i warunkach wystawienia obdukcji,
• w przypadku stwierdzenia takiej konieczności lub na prośbę poszkodowanych powiadomienie innych służb np. pomocy społecznej, policji, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych
• w przypadku stwierdzenia podczas badania lub podejrzenia popełnienia przestępstwa, np. ślady ciężkiego uszkodzenia ciała, ślady podejrzanych oparzeń, wykorzystania seksualnego, powiadomienie organów ścigania,

     Organizacji pozarządowe

     Informacja o działalności lokalnych organizacji pozarządowych powinna być dostępna w każdej gminie, w przychodni, poradni, szkole, komisariacie, itp. Organizacje pozarządowe to są głównie stowarzyszenie, fundacje, kluby. W zakresie pomocy ofiarom przemocy domowej organizują:

• telefony zaufania, punkty informacyjno - konsultacyjne, ośrodki pomocy, schroniska, hostele, świetlice dla dzieci

     W ramach swojej działalności oferują, m. in.:

• pomoc psychologiczną, w grupie i kontakcie indywidualnym,
• pomoc prawną, w tym pisanie pozwów, wniosków
• pomoc socjalną
• grupy wsparcia,
• grupy samopomocowe,
• pomoc socjoterapeutyczną dla dzieci,
• udział w prowadzeniu wywiadów środowiskowych,
• udział w pracach zespołów pomagających ofiarom przemocy np. przy gminnej komisji czy ośrodku pomocy społecznej,
• udział w interwencjach,
• pilotowanie przypadków,
• pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i innych

     Współpraca służb i instytucji:

     Ofiary przemocy domowej potrzebują zwykle pomocy psychologicznej, prawnej, materialnej, socjalnej, medycznej, a także wsparcia. Niezmiernie istotna jest współpraca i przepływ informacji pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami zajmującymi się pomaganiem ofiarom przemocy domowej, a co za tym idzie tworzenie koalicji lokalnych. Czynniki sprzyjające podniesieniu skuteczności pomocy ofiarom przemocy domowej świadczonej przez różna służby:

• tworzenie zespołów pomocowych składających się z przedstawicieli różnych instytucji, np. policjant, pracownik socjalny, lekarz, pedagog,
• znajomość miejsc, osób, możliwości udzielenia pomocy w środowisku lokalnym,
• przekazywanie i zbieranie informacji od poszczególnych osób i instytucji pomagających rodzinom,
• konsekwentne egzekwowanie świadczeń wynikających z zadań i kompetencji poszczególnych instytucji,
• podnoszenie kwalifikacji pracowników w dziedzinie zjawiska przemocy domowej oraz sposobów skutecznej interwencji i możliwości pomocy,
• odpowiednia dokumentacja poszczególnych przypadków, form udzielania pomocy i efektów. Uwaga: odpowiednio prowadzona dokumentacja jest niezwykle pomocna w ewentualnym postępowaniu karnym przeciwko sprawcy.

     Pomimo braku Ustawy wiele samorządów i organizacji pozarządowych - jeszcze przed 2005 rokiem prowadziło działania i projekty związane z ograniczeniem i przeciwdziałaniem przemocy. Działania te były mało skuteczne, co wynikało najczęściej z braku lokalnego systemu wsparcia i rozwiązywania tych problemów. Sytuacja ta ulega powoli zmianie, samorządy, w tym samorząd wrocławski podejmują działania w zakresie rozwiązań systemowych.
     Wśród wielu działaczy samorządowych znajdujemy obecnie sojuszników dla tej sprawy. Brak jednak kompleksowego podejścia do problemu i włączenie tej problematyki do strategii rozwoju lokalnego w zakresie pozwalającym na jej monitoring i ewaluację.
     W tegorocznej kampanii "16 dni przeciw przemocy" należy zauważyć, szczególnie na terenie Gminy Wrocław konsolidację organizacji pozarządowych zajmujących się tym problemem oraz aktywność administracji samorządowej w budowaniu lokalnego partnerstwa na tej płaszczyźnie.
     Rokuje to pozytywnie dla rozwiązywania problemów społecznych w Gminie Wrocław i oczekuję, że ten dorobek nie zostanie zaprzepaszczony i będzie ewaluował w dalszych etapach współpracy, niezależnie od koniunktury politycznej.

Renata Berent-Mieszczanowicz
Demokratyczna Unia Kobiet
Ośrodek Interwencji
Kryzysowej i Socjoterapii
"Przeciw przemocy"
Autorka-kierownik projektu,
Terapeutka
Ambasador wielu kampanii społecznych
"Przeciw przemocy"