Nie tylko bicie - spojrzenie na zjawisko przemocy. Część 2 - przemoc gorąca

Pierwszą część artykułu poświęciliśmy rozważaniom dotyczącym przemocy psychicznej i ekonomicznej wobec osób najbliższych, a więc tym zjawiskom, które określa się mianem przemocy chłodnej - pozbawionej bezpośredniego, fizycznego ataku sprawcy na drugą osobę a koncentującej się na oddziaływaniach wymierzonych w naruszenie równowagi psychicznej, poczucie bezpieczeństwa, wiarę we własne sprawcze możliwości osoby doświadczającej przemocy.
W tym artykule chciałabym się skupić na tych formach przemocy domowej, które w powszechnej opinii najsilniej kojarzą się z krzywdą. Przemoc gorąca jest bowiem tym co najczęściej za przemoc uważamy.

Przywołajmy ponownie, dla przypomnienia definicję przemocy w rodzinie i najważniejsze jej elementy:

PRZEMOC W RODZINIE TO ZAMIERZONE I WYKORZYSTUJĄCE PRZEWAGĘ SIŁ DZIAŁANIE PRZECIW CZŁONKOWI RODZINY, NARUSZAJĄCE JEGO PRAWA I DOBRA OSOBISTE, POWODUJĄCE CIERPIENIE I SZKODY.
Zatem:


1. przemoc w rodzinie jest działaniem zamierzonym co oznacza, że sprawca działa celowo, z zamiarem podporządkowania i kontrolowania drugiego człowieka,
   
   
2. sprawca wykorzystuje przewagę sił jaka ma miejsce w relacji między nim a innym członkiem rodziny lub członkami rodziny. Słowo "siła" może być tu rozumiane dosłownie i oznaczać dominację fizyczną ale również może oznaczać siłę w odniesieniu do każdego innego rodzaju przewagi np. psychologicznej czy ekonomicznej
   
   
3. w wyniku stosowania przemocy sprawca narusza prawa i dobra osobiste członka lub członków rodziny między innymi prawo do szacunku, godności, prawo do nietykalności fizycznej
   
   
4. działanie wymierzone przeciwko jednej lub kilku osobom w rodzinie powoduje ich cierpienie i szkody. Osoby doświadczające przemocy nie tylko żyją w sytuacji niekiedy nieustannego zagrożenia życia lub zdrowia ale także spowodowany działaniem sprawcy ból i cierpienie jest przyczyną osłabienia u nich zdolności do samoobrony, co w rezultacie niezwykle często utrudnia wyjście z niszczącej sytuacji.

Wydaje się, że przemoc chłodna to pewien systematycznie realizowany plan, ukrywa się pod pozornym spokojem sprawcy - pozornym, ponieważ silne emocje są najczęściej tłumione i kontrolowane. By swój plan zrealizować sprawca wdziera się na terytorium psychiczne członków rodziny za usprawiedliwienie przyjmując cel jaki mu przyświeca. Przemoc gorąca ma zupełnie inny przebieg, wiąże się z gwałtownymi wybuchami emocjonalnymi uruchamiającymi agresywne zachowania. Te wybuchy skumulowanych, niemożliwych do powstrzymania uczuć rozładowywane są w aktach bezpośredniej agresji z jednoczesnym pragnieniem wywołania cierpienia i spowodawania szkód. Sprawcy towarzyszy poczucie bezkarności i przekonanie o niezdolności ofiary do przeciwstawienia się i samoobrony wynikające z przewagi fizycznej lub okoliczności życiowych.
Co tak naprawdę kryje się pod pojęciem przemocy gorącej? Przybiera ona dwie formy: przemocy fizycznej i seksualnej.
Przemoc fizyczna to takie zachowania sprawcy wobec ofiary jak: popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, porzucanie w niebezpiecznej okolicy, nieudzielanie koniecznej pomocy. Zapewne nie jest to wyczerpujący lecz jedynie przykładowy katalog zachowań sprawcy w fazie przemocy gwałtownej. Lecz zawiera te zachowania, które są najczęściej doświadczane przez ich ofiary.

Druga forma przemocy gorącej związana jest z jednym z najbardziej intymnych obszarów życia jakim jest sfera seksualna. Wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości, krytyka zachowań seksualnych to najczęściej zgłaszane przez ofiary, zachowania sprawcy.
Życie rodziny, w której jest przemoc jak pokazują badania, przebiega w trzyfazowym, powtarzającym się cyklu. Zaczyna się od fazy narastania napięcia kiedy pozornie nic się jeszcze nie dzieje ale osoba doświadczająca przemocy i zapewne sam sprawca już przeczuwają co niebawem nastąpi. Po stronie sprawcy pojawia się coraz większa nerwowość, jest stale spięty, irytuje się i złości, bliscy widząc co się dzieje starają się zachowywać "jak należy", opanowywać sytuację, spełniać oczekiwania, wywiązywać się z naddatkiem ze swoich obowiązków. Niekiedy ich napięcie znajduje swoje odbicie w objawach somatycznych takich jak np. ból żołądka, bóle głowy, zaburzenia snu. Bywa tak, że rodzina nie jest w stanie znieść dłużej towarzyszącego im napięcia i robi coś by wreszcie to się skończyło ponieważ wszyscy "wiedzą", że wcześniej czy później nastąpi kolejna faza.
Drugą fazą cyklu przemocy jest faza gwałtownej przemocy, w której następuje wybuch sprawcy. Przejawia się on w przemocy fizycznej, ataku furii za którym idzie niszczycielskie wobec innych członków rodziny zachowanie. Mimo, że starają się także teraz powstrzymać działania i wściekłość sprawcy nie są w stanie zatrzymać jego wybuchu. Po nim pozostają w szoku i wstrząsie, nie wierzą często w to co ich spotkało, czują się bezradni.
Gdy sprawca wyładuje swoją złość następuje trzecia faza - faza miesiąca miodowego, w której wszystko się zmienia niczym za dotknięciem czarodziejskiej różdżki... Sprawca okazuje skruchę, przeprasza, składa obietnice poprawy, zapewnia że to się już nigdy nie powtórzy. Staje się podobny do tego, jakim był na początku, zdarza się że przynosi prezenty i kwiaty.
Nawiązuje kontakt z rodziną, dzieli się swoimi przeżyciami i uczuciami. W ofiarach rodzi się nadzieja, że to co było nigdy się już nie powtórzy a życie stanie się normalne i satysfakcjonujące.
Faza miesiąca miodowego zniekształca obraz sytuacji, budząc nadzieję, utrzymuje osoby doświadczające przemocy w niszczącej sytuacji. W ten sposób cykl przemocy może powtarzać się latami wciągając coraz głębiej w poczucie bezradności, zniechęcenia, cierpienia. Niestety, każdy kolejny wybuch sprawcy zazwyczaj jest gwałtowniejszy od poprzedniego...

Teoretyczne podziały na przemoc chłodną i gorącą a w tym na przemoc psychiczną, ekonomiczną, fizyczną i seksualną przydatny jest zapewne tym, którzy starają się poznać i zrozumieć to zjawisko. Dla tych, którzy jej doświadczają nie ma to większego znaczenia zapewne choć jestem przekonana, że niezwykle często wiedza prowadzi do zmiany, na szczęście. W realnych ludzkich doświadczeniach zdarza się, że wszystkie wyżej wymienione formy przemocy przenikają się - sprawcy stosują różne środki wymuszania i dręczenia członków swojej rodziny. W związku z tym nigdy nie będzie za mało mówienia i pisania o tym, że każdy kto rozpozna lub już wie, że jest ofiarą przemocowych zachowań ma prawo do podjęcie działań zapewniających bezpieczne i wolne od przemocy życie.

Małgorzata Ziębińska,
psychoterapeuta
(źródło: www.psychotekst.pl)