POLSKIE PRAWO WOBEC PRZEMOCY

Tym razem chciałabym przyjrzeć się zjawisku przemocy w rodzinie z perspektywy nieco innej niż dotychczas, a mianowicie z perspektywy przepisów obowiązujacych w polskim prawodawstwie. Celem tego artykułu nie jest ocena czy poddanie krytycznej analizie tych zapisów a jedynie dostarczenie informacji na ich temat, które być może okażą się pomocne osobom ich poszukującym.

Problematykę przemocy domowej regulują dwa, podstawowe w tej mierze akty prawne: Kodeks Karny oraz Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie uchwalona 29 lipca 2005 roku.

I.Uregulowania dotyczące przemocy w rodzinie zawarte w Kodeksie Karnym.

W świetle polskiego prawa karnego przemoc w rodzinie stanowi przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności o czym mówi art.207:

§1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Przemoc fizyczna to wszelkie działania skierowane przeciw zdrowiu lub życiu ofiary, którą jest osoba najbliższa pozostająca w stałej lub czasowej zależności od sprawcy albo osoba małoletnia (czyli taka, która nie ukończyła 18 roku życia) lub nieporadna ze względu na swój stan psychiczny lub fizyczny o czym mówi §1 cytowanego wyżej artykułu. Jeżeli sprawca działa szczególnie okrutnie, za popełniony czyn grozi mu wyższy wymiar kary - od roku do 10 lat pozbawienia wolności (§2). Jeżeli natomiast w wyniku popełnienia przez sprawcę czynów określonych w §1 lub 2 pokrzywdzony podejmie próbę samobójczą, sankcja wynosi od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. Fizyczna przemoc to także przemoc seksualna polegająca na wymuszaniu współżycia czy takich jego form, które nie są akceptowane przez ofiarę. Jeżeli sprawca dopuszcza się gwałtu, który także w małżeństwie jest przestępstwem, może odpowiadać na podstawie art.197 kodeksu karnego:

Art. 197.
§1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia określonego w § 1 lub 2, działając ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Znęcanie się psychiczne to wszelkie działania charakteryzujące się poniżaniem, wzbudzaniem poczucia zagrożenia a także przemoc ekonomiczna wyrażająca się niezaspokajaniem potrzeb materialnych, uniemożliwianiem podjęcia pracy czy pozbawianiem dochodów.

Do zaistnienia przestępstwa wystarczy dopuszczenie się przez sprawcę jednego rodzaju przemocy: fizycznej lub psychicznej.

Ponieważ art.207 mówi o znęcaniu się nad osobą najbliższą warto wiedzieć kogo za taką można uznać. Kwestię tę reguluje art. 115 §11 kodeksu karnego: osobą najbliższą jest małżonek, wstępny (rodzice, dziadkowie), zstępny (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia (przysposobiony i przysposabiający) oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (partner w związku nieformalnym).

Inne przepisy kodeksu karnego znajdujące zastosowanie w przypadku zaistnienia przemocy domowej:

art. 191.
§1 Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbą bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3

W tym miejscu być może warto wyjaśnić czym jest z prawnego punktu widzenia pojęcie groźby bezprawnej. Jest nią grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na szkodę jej samej lub osoby jej najbliższej, groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci tej osoby lub osoby jej najbliższej, przy czym groźba ta wywołuje w zagrożonym realną obawę jej spełnienia:

Art. 190.
§1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Art.115.
§12. Groźbą bezprawną jest zarówno groźba, o której mowa w art. 190, jak i groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej; nie stanowi groźby zapowiedź spowodowania postępowania karnego, jeżeli ma ona jedynie na celu ochronę prawa naruszonego przestępstwem.

Art. 209.
§1 k.k. Kto uporczywie uchyla się od wykonywania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki prze niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych - podlega karze pozbawienia wolności do lat 2

Art. 210.
§1. Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§2. Jeżeli następstwem czynu jest śmierć osoby określonej w § 1, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

II. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Istnienie zjawiska przemocy w rodzinie, jego skala i zasięg są poważnymi problemami społecznymi. W praktyce społecznej i prawnej dotychczasowe zapisy zawarte w Kodeksie Karnym okazały się niewystarczające. By zwiększyć skuteczność działań wobec sprawców przemocy a także w celu zapobiegania samemu zjawisku uchwalona została w lipcu 2005 roku ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Przede wszystkim należy zauważyć, że zawarto w niej definicję tego czym jest przemoc domowa. Art. 2 pkt 2 określa przemoc w rodzinie jako "jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą".

Zatem przemocą w rodzinie jest każde - jednorazowe lub powtarzające się, celowe działanie lub zaniechanie sprawcy wobec członków rodziny, narażające na niebezpieczeństwo ich zdrowie i życie, naruszające godność, nietykalność cielesną i wolność tych osób w taki sposób, że powoduje szkody w zdrowotne (fizyczne i psychiczne) a także wywołujące cierpienie i krzywdy moralne.

Za członka rodziny przepisy ustawy uważają, zgodnie z powoływanym wcześniej art. 115 §11 małżonka, wstępnych (rodzice, dziadkowie), zstępnych (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowatych w tej samej linii lub stopniu, osoby pozostające w stosunku przysposobienia (przysposobiony i przysposabiający) oraz jej małżonka, a także osoby pozostające we wspólnym pożyciu (partner w związku nieformalnym), rozszerzając to pojęcie o inne osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące (art.2 pkt 1).

Niezwykle ważnym i wymagającym regulacji problemem był zakaz zbliżania się sprawcy do pokrzywdzonego oraz nakaz opuszczenia miejsca wspólnego z pokrzywdzonym zamieszkania, co znalazło swoje odzwierciedlenie w przepisach ustawy.
Art. 13 stanowi, że sąd umarzając warunkowo postępowanie karne albo zawieszając wykonanie kary wobec sprawcy przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej, określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym lub w określonych okolicznościach może zakazać zbliżania się skazanego do pokrzywdzonego. Natomiast art. 14 daje sądowi możliwość zastosowania, zamiast tymczasowego aresztowania dozoru Policji pod warunkiem, że oskarżony o przestępstwo, o którym mówi art.13 opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym w terminie wyznaczonym przez sąd, określając jednocześnie swoje miejsce pobytu.

Art.3 ustawy określa też formy pomocy z jakich może skorzystać osoba dotknięta przemocą w rodzinie a są to:

1. poradnictwo medyczne, psychologiczne, prawne i socjalne
2. interwencja kryzysowa i wsparcie
3. ochrona przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc wspólne zamieszkiwanie oraz zakazanie kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną
4. zapewnienie, na żądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego schronienia.

Ustawa określa działania korekcyjno-edukacyjne jakie stosuje się wobec osób stosujących przemoc.

III. Co jeszcze warto wiedzieć o prawach przysługujących osobie doświadczającej przemocy?

• Masz prawo do interwencji Policji w sytuacji zagrożenia
• Masz prawo żądać założenia Niebieskiej Karty, w której znajdą się notatki Policji z przeprowadzonych interwencji (Niebieska Karta może być założona w czasie interwencji lub możesz sama pójść do komisariatu)
• Masz prawo żądać zastosowania zatrzymania sprawcy na 48 godzin lub odwiezienia go do izby wytrzeźwień jeśli jest nietrzeźwy
• Masz prawo wylegitymować policjantów (znać imię i nazwisko funkcjonariuszy i numer ich legitymacji służbowych) - może to być przydatne gdyby były potrzebne ich zeznania lub w sytuacji składania zażalenia na ich działanie
• Masz prawo złożenia zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (ustnie lub pisemnie) i informacji o wszczęciu postępowania przez Policję lub prokuraturę, lub odmowie jego wszczęcia
• Masz prawo złożyć zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub jego umorzeniu
• Masz prawo przejrzenia akt sprawy
• Masz prawo składać wnioski dowodowe

Jestem przekonana, że trzeba znać swoje prawa by móc radzić sobie w sytuacji doświadczania przemocy. Warto korzystać z pomocy specjalistów, którzy prócz wsparcia psychologicznego potrafią udzielić praktycznych wskazówek co robić, gdzie szukać pomocy prawnej i socjalnej. I z tych form pomocy, jakże niezbędnej, też należy korzystać.
Trzeba to wszystko wiedzieć i z tego korzystać ponieważ każdy człowiek ma prawo do bezpieczeństwa i życia pozbawionego przemocy, w szczególności tej, ze strony osób które miały być nam najbliższe.

Małgorzata Ziębińska,
psychoterapeuta
(źródło: www.psychotekst.pl)