OBSERWATOR SĄDOWY

     Program "OBSERWATOR SĄDOWY" jest autorskim projektem Dolnośląskiego Stowarzyszenia Pomocy Ofiarom Przestępstw "KARTA 99" realizowanym cyklicznie od 2006r.

     Jego nadrzędnym celem jest poprawa pozycji ofiar przestępstw w procesach karnych dotyczących przestępstw w rodzinie.
     Statystyki DSPOP wskazują bowiem, iż zwłaszcza dla tej grupy pokrzywdzonych (w przeważającej większości kobiet) doświadczenie procesu jest wysoce traumatycznym przeżyciem, nierzadko naruszającym ich godność. Wielokrotnie z powodu swojej niskiej świadomości prawnej, braku wsparcia, jak również rażąco niskiej świadomości psychologicznych aspektów przemocy osób reprezentujących wymiar sprawiedliwości, pokrzywdzone wycofują się z toczących postępowań bądź nie potrafią skutecznie dochodzić swych praw. W konsekwencji biernie przyjmują rolę ofiary i dają sprawcom legitymację do dalszej eskalacji przemocy.

     Antidotum minimalizującym to negatywne zjawisko stanowią obserwatorzy sądowi. Jest to grupa wolontariuszy, którzy po ukończeniu intensywnego kursu z prawa karnego mogą uczestniczyć w sprawach sądowych. Do ich zadań należy:

• opieka merytoryczna i wsparcie psychologiczne ofiar w toku procesu;
• przybliżenie pokrzywdzonym katalogu przysługujących praw i możliwości skorzystania z nich;
• kontrola nad respektowaniem praw ofiary przez wymiar sprawiedliwości, tak aby uniknąć zjawiska tzw. wtórnej wiktymizacji;

     Uprawnienia i możliwości działania obserwatora są uzależnione od momentu, w jakim pokrzywdzona zgłosi się do Stowarzyszenia. Jeżeli uczyni to przed rozpoczęciem procesu sądowego obserwator ma możliwość złożenia, na mocy art. 90 kodeksu postępowania karnego, akcesu przystępującego do sprawy. Przedmiotowy przepis stanowi:

     Cytowany zapis oznacza, że dopuszczony do sprawy obserwator uzyskuje status strony jako tzw. czynnik społeczny. W konsekwencji przysługują mu te same prawa co prokuratorowi czy adwokatowi. Może więc zadawać pytania świadkom, składać wnioski dowodowe czy przeglądać akta sprawy. Są to szerokie i ważne kompetencje.

     Jak zaznaczono nabycie przez obserwatora praw strony procesu ograniczone jest czasowo. Jeśli sprawa sądowa jest już w toku, obserwator może brać w niej udział, ale tylko biernie. Oznacza to, że może być na sali sądowej, przysłuchiwać się biegowi spraw, robić notatki, ale nie ma prawa głosu. Jednakże nawet wtedy jego obecność jest korzystna. Pokrzywdzona zawsze może z nim przedyskutować zdarzenia zaistniałe na sali sądowej, wyjaśnić swe zastrzeżenia czy wątpliwości. Co więcej, obserwator jako osoba postronna, jest doskonałym recenzentem przebiegu sprawy. Nie obciąża go bagaż emocji, który towarzyszy każdemu z pokrzywdzonych i nierzadko odbiera "jasność" umysłu. Obserwator ma również możliwości szybkiej reakcji na pojawiające się problemy. Jest w stałym kontakcie z prawnikami czy psychologami, których wsparcie może okazać się nieodzowne.

     Wszystkie działania podejmowane w ramach projektu bezsprzecznie wzmacniają pozycję osoby pokrzywdzonej. Instytucja obserwatora eliminuje poczucie osamotnienia na sali sądowej. W zamian zapewnia ofierze poczucie bezpieczeństwa i wsparcia psychicznego w sytuacjach dla niej stresogennych. Poza tym, z uwagi na możliwość prawnych konsultacji, obserwator daje gwarancję lepszej ochrony interesów pokrzywdzonych i trwale wpływa na podniesienie ich świadomości prawnej.
     Świadomy swych praw pokrzywdzony umie nie tylko skutecznie wykorzystać przysługujące środki prawne, ale również wymaga od przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości rzetelnego podchodzenia do sprawowanych funkcji oraz respektowania swej godności.

Nie bez znaczenia jest też fakt, iż ofiara przemocy domowej posiadająca wsparcie nie tylko prawne, ale przede wszyskim psychologiczne, jest trudniejszym "przeciwnikiem". Nie ulega już tak łatwo manipulacji, trudniej ją zastraszać i w ten sposób kierować jej poczynaniami.

Ponadto, obecność na sali rozpraw obserwatora wpływa na oskarżonych deprymująco, starają się zachować w stosunku do pokrzywdzonej prawidłowo, np. nie pozwalają sobie na obraźliwe uwagi.

Obserwatorzy poprzez monitoring spraw mają również możliwość kontrolowania przestrzegania zasad kultury prawnej osób reprezentujących wymiar sprawiedliwości i podejmowania działań niwelujących wszelkie nieprawidłowości.

     W konsekwencji powyższych działań pokrzywdzony staje sie świadomym uczestnikiem swego procesu i łatwiej znosi jego trudy.

Joanna Wajda
prawnik, prezes Dolnośląskiego Stowarzyszenia
Pomocy Ofiarom Przestępst "KARTA 99?" we Wrocławiu