Fizyczne i psychiczne znęcanie się - art. 207 kodeksu karnego

Anna Terech
Prawnik
Centrum Praw Kobiet
oddział we Wrocławiu

     Znęcanie się jest jedną z form przestępczości przeciwko rodzinie i opiece. Ofiara przemocy może doznawać od sprawcy cierpień o charakterze cielesnym, psychicznym, najczęściej jednak są one jednoczesne. Cechą charakterystyczną przestępstwa znęcania jest zależność ofiary od sprawcy, rozciągnięcie zachowań w czasie, intensywność, wola sprawcy. Stosunek zależności może istnieć z mocy prawa (np. w razie ustanowienia opieki lub mieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej) albo na podstawie sytuacji faktycznej, stwarzającej dla sprawcy sposobność znęcania się przy wykorzystaniu nad ofiarą przewagi jaką mu daje łącząca ich więź materialna, osobista lub uczuciowa.

     Znęcanie się jest działaniem lub zaniechaniem polegającym na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dolegliwych cierpień moralnych, powtarzającym się, albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie, np. bicie, głodzenie, straszenie, znieważanie, wyrzucanie z mieszkania itp. Do przestępstwa znęcania się najczęściej dochodzi w rodzinie, w przysłowiowych "czterech ścianach", dlatego tak trudno jest ofierze udowodnić psychiczne nękania sprawcy.

     Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2006 r.IV KK 395/2006, pojęcie "znęcanie się" na gruncie art. 207 kk zawiera w sobie istnienie przewagi sprawcy nad osobą pokrzywdzoną, której nie może się ona przeciwstawić lub może to uczynić w niewielkim stopniu. Nie jest zatem możliwe wzajemne znęcanie się małżonków w tym samym czasie. Nie można także mówić o znęcaniu się, jeżeli ustalono, że aktywność i przedsiębiorczość pokrzywdzonej oraz jej zaradność życiowa poddają w wątpliwość fakt, że stanowi ona ofiarę przestępstwa. Przestępstwo znęcania się zostało w kodeksie skonstruowane jako zachowanie z reguły wielodziałaniowe. Pojęcie znęcania się, w podstawowej postaci, ze swej istoty zakłada powtarzanie przez sprawcę w pewnym przedziale czasu zachowań skierowanych wobec pokrzywdzonego. Zatem, poza szczególnymi przypadkami, dopiero pewna suma tych zachowań decyduje o wyczerpaniu znamion przestępstwa z art. 207 § 1 kk.

     Przestępstwo znęcania się jest przestępstwem ściganym z urzędu co oznacza, że nie trzeba składać wniosku, aby policja rozpoczęła dochodzenie. Każda osoba, nawet obca, której wiadomo, że takie przestępstwo występuje albo wystąpiło, może zawiadomić o tym policję lub prokuratora. Organy ścigania mają obowiązek wszcząć postępowania po otrzymaniu takiego zawiadomienia. Zawiadomienie o przestępstwie należy złożyć w prokuraturze rejonowej w tej dzielnicy lub miejscowości, w której popełniono przestępstwo bądź w najbliższej komendzie policji w formie pisemnej lub w formie ustnej spisanej do protokołu przez funkcjonariusza policji.

     Z danych statystycznych wynika, że znaczna część spraw z art. 207 kk zostaje umorzona. Najczęstszym powodem umarzania spraw bądź odmowy wszczęcia postępowania w sprawach o przestępstwa, w których sprawcą jest osoba najbliższa dla ofiary jest brak dowodów, dlatego bardzo ważne jest, by ofiara zdawała sobie z tego sprawę i starała się je na bieżąco gromadzić.

Dowodami w procesie karnym mogą być m.in.:


• zeznania świadków - osób, które mogły widzieć, słyszeć lub wiedzą cokolwiek w związku z popełnionym przestępstwem) np. sąsiedzi (zgodnie z przepisami zasadniczo świadek nie ma prawa odmówić zeznań jeśli nie jest osobą najbliższą); jeśli świadek mimo wezwania nie stawia się na rozprawy wówczas może zostać doprowadzony przymusowo w celu złożenia zeznań;
  
  
• zaświadczenie lekarskie - w postępowaniu karnym nosi ono nazwę obdukcji, lekarz medycyny sądowej opisuje obrażenia ciała oraz czas trwania upośledzenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, koszt takiego badania (na dzień dzisiejszy 80 zł) ponosi ofiara przestępstwa. Może to być zaświadczenie od lekarza rodzinnego, powinno być honorowane.
  
  
• dokumentacja lekarska dotycząca leczenia po pobiciu (należy wskazać, gdzie się znajduje);
  
  
• dowody rzeczowe w postaci zniszczonej odzieży, przedmiotów, śladów krwi na ubraniu itp;
  
  
• zdjęcia, nagrania audio i video, e-maile, sms-y;
  
  
• zeznania policjanta, który został wezwany na interwencję;
  
  
• "niebieska karta", która określa m.in. sposób postępowania i wymagania związane ze sporządzeniem dokumentacji z przeprowadzonych interwencji domowych; "niebieska karta" składa się z Karty A i Karty B; "notatka urzędowa o przemocy w rodzinie" zwana Kartą A powinna być sporządzona każdorazowo ( za każdym razem nowa "niebieska karta") przez policjantów podejmujących interwencję w przypadkach przemocy w rodzinie, gdyż jest to swoisty dowód na rozciągnięte w czasie znęcanie się. Jeżeli funkcjonariusz nie dopełni tego obowiązku, można domagać się skutecznie wpisu. Karta B zawiera informacje dla ofiary przemocy oraz poucza o prawach jakie jej przysługują; policjanci zostawiają ją na miejscu interwencji.
  
  Wypełniona Karta A przekazywana jest dzielnicowemu, który powinien nawiązać niezwłocznie, tzn. nie później niż w terminie 7 dni od otrzymania Karty A, bezpośredni kontakt z rodziną, w której dochodzi do zjawiska przemocy. Dzielnicowy po rozpoznaniu sytuacji w rodzinie, w której dochodzi do przemocy domowej, powinien ustalić rodzaj i charakter potrzebnych działań pomocowych.